Herdachte klassiekers: FSB 1147

Als een van de belangrijkste denkers van de 20ste eeuw leverde Ludwig Wittgenstein belangrijke bijdragen aan de filosofie van de logica, de taal en het bewustzijn. In het kader van de vormgeving van het zogenaamde Palais Wittgenstein, het woonhuis van zijn zus in Wenen, wijdde hij zich midden de jaren 1920 voor de eerste keer ook aan de architectuur. Het gevolg hiervan was dat Wittgenstein een waar deurkrukontwerpicoon schiep. Zijn minimalistisch ontwerp, gemaakt van een messingstaaf met bolvormig uiteinde, is tot het absoluut noodzakelijkste gereduceerd en spreekt aan met duidelijke lijnen. Vandaag vertegenwoordigd als eigen-tijdse FSB 1147-interpretatie in het programma van FSB, de Brakelse premium-beslagfabrikant, drukte de vormgeving van de klink tegelijk ook haar stempel op de visuele taal van de onderneming: aan de midden de jaren 1980 gestarte samenwerking met de toonaangevende communicatiedesigner Otl Aicher heeft het bedrijf zijn duidelijke, op de deurklink van de filosoof geïnspireerde logo te danken.

In het kader van de vormgeving van een huis voor zijn zus Margarete Stonborough-Wittgenstein in de stijl van de radicale, minimalistische Wie-ner Moderne in de tweede helft van de jaren 1920, ontwierp de filosoof Ludwig Wittgenstein zelf details zoals de deurkrukken. Hiervoor koos hij een ronde messingstaaf, boog deze 90 graden en plaatste er een bolvor-mig uiteinde op.

Sindsdien inspireerde dit gereduceerde ontwerp talrijke gelijkaardige de-signs en geldt het als oermodel der deurkrukken. Geïnspireerd door de deurklink van Wittgenstein ontwikkelde grafisch ontwerper Otl Aicher midden de jaren 1980 het markante FSB-logo. Doel van het logo was om op het eerste gezicht meteen een deurklink te herkennen. Aicher kende Wittgensteins ontwerp blijkbaar: op een dag knipte Aicher het silhouet van de kruk uit een stuk karton en plaatste hij het op een wit blad papier. Het tot op vandaag unieke FSB-logo was geboren.

In zijn publicatie „Weltenentwerfen – Eine politische Designtheorie“ (Wereldenontwerpen – Een politieke designtheorie), verschenen in de
„edition suhrkamp“ vernoemt Friedrich von Borries Otl Aicher, de FSB-mentor die in zijn werk „analog und digital“ Wittgensteins kruk als „deur-klink per se“, en Wittgenstein als „pionier“ bestempelde (Aicher 1991, p 111). Von Borries schrijft verder nog over de verbinding tussen de vorm-geving van een deurkruk en de filosofie: „Men kan over het wezen van de wereld heel principieel en logisch nadenken en tegelijk zijn volle aandacht en werkkracht in het ontwerp van een deurklink steken. Als men over de wereld nadenkt, moet men tegelijk ook over de deurklink nadenken. En als men dat doet, worden de vragen die men aan de wereld wil stellen, ook in de deurklink beantwoord. Het kleine is dus steeds een vooruitblik op het geheel. Ook in de details heeft het steeds betrekking op de wereld. Goed design ontwerpt de wereld in plaats van ze te onderwerpen – zowel in het kleine als in het grote.“

Vandaag bestaat het programma FSB 1147 in tal van uitvoeringen. Hiertoe behoren deurkruk- en profieldeurgarnituren, rozetloze krukken voor ramen en deuren, klassieke raamkrukken, hef-/schuifdeurkrukken, deurkrukken voor profieldeuren alsook glasdeurbeslagen en wc-garnitu-ren. Alle modellen zijn verkrijgbaar in de materialen aluminium en roestvrij staal.

Het gereduceerde ontwerp van de hand van de filosoof vinden we onder andere terug in het expocentrum Nürnberg, het Schlosserhof in Stuttgart en het operagebouw van Chemnitz. Ook in het nieuwe Bauhaus-museum in Weimar, gebouwd door de Berlijnse architect Heike Hanada, wordt het model FSB 1147 gebruikt – weliswaar in een speciale uitvoering. Hanada voorzag de vergrote deuren van het nieuwe gebouw van een XL-versie van de Wittgenstein-deurklink in de gladde, maar niet kunstmatig veredelde afwerking „aluminium ruw gepolijst“. De gekozen uitvoering zet het ruwe en eenvoudige industriële karakter van het museum voort tot in het kleinste detail. Het heldere, zilveren uiterlijk van het aluminium vervolledigt consequent de homogene staaldeuren in het ruwe betonnen kader.